نخستین خانه بر روی زمین

إِنَّ أَوَّلَ بَیْت وُضِعَ لِلنّاسِ لَلَّذِی بِبَکَّةَ مُبارَکاً وَ هُدی لِلْعالَمِینَ (آل عمران/ 96)

به درستی نخستین خانه ای که برای مردم قرار داده شده، خانه ای در بکّه است که مبارک گردانیده شده و هدایتی برای جهانیان است.

روایات مذکور در کهن ترین منبع تاریخی یعنی اخبار مکّه حاکی از آن است که کعبه قبل از آفرینش آسمان ها و زمین، چون حُبابی روی آب بود و اندک اندک قسمت های دیگر زمین از زیر آن گسترده و پهن شد. بر اساس برخی از روایات، کعبه را حضرت آدم(علیه السلام) بنا کرده است. از امام صادق(علیه السلام) نقل شده است: مکان کعبه سکویی مرتفع از زمین و سفید بود و از آن نوری چون نور خورشید و ماه می درخشید تا این که فرزند آدم، برادرش را کشت و آن زمین سیاه شد، پس وقتی خداوند آدم(علیه السلام) را به زمین هبوط داد آن را بلند کرده و به نظر او رسانید. وی از خداوند پرسید آن قطعه سفید درخشان چیست؟

خداوند فرمود: آن زمین من است و آن را برای تو قرار داده ام تا هر روز هفتصد بار بر آن بگردی.

هنگام طوفان نوح(علیه السلام) کعبه از نظرها پنهان شد و از آن دوران تا زمان حضرت ابراهیم(علیه السلام) پنهان بود و تنها عده ای محل آن را می دانستند تا آن که خداوند مکان آن را به ابراهیم(علیه السلام)نشان داد. وَ إِذْ بَوَّأْنا لاِِبْراهِیمِ مَکانَ الْبَیْتِ. ایشان از شام به مکّه حرکت کرد و پسرش، اسماعیل(علیه السلام) و همسرش، هاجر(علیها السلام) را نیز همراه خود برد. اسماعیل(علیه السلام) در آن زمان، کودکی شیرخواره بود. ابراهیم(علیه السلام) با راهنمایی جبرئیل(علیه السلام) آن دو را کنار مکان کنونی حجر اسماعیل(علیه السلام) مسکن داد و سایبانی برای آنان فراهم کرد و گفت: رَبَّنا إِنِّی أَسْکَنْتُ مِنْ ذُرِّیَّتِی بِواد غَیْرِ ذِی زَرْع عِنْدَ بَیْتِکَ الْمُحَرَّمِ؛ خدایا من ذُرّیّه خود را در این سرزمین بدون کشت و زرع در کنار خانه ات مسکن دادم؛ آنگاه خود به سوی شام برگشت. چون آب زمزم فوران کرد، قبایلی از جُرهمیان با دیدن پرندگان به آن سو شتافتند. آنان کنار هاجر و اسماعیل(علیهما السلام) ساکن شدند و این نقطه بی آب و سوزان، آبادانی یافت. پس از چندی ابراهیم(علیه السلام) نزد فرزند خود بازگشت و به اتفاق او پایه های کعبه را در همان محل اصلی آن برافراشتند.

حجرالاسود از کوه «ابوقُبیس» و از بهشت فرود آمد. ابراهیم(علیه السلام) در کنار کعبه برای اسماعیل(علیه السلام) سایبانی از چوب های درخت فراهم کرد که خوابگاه گوسفندان او گردید و نیز کنار کعبه که به صورت مکعّب ساخته شده بود گودالی حفر کرد و آن را خزانه و محل نگهداری هدایای کعبه قرار داد. چون دیوارها بلند شد، اسماعیل از کوه ابوقبیس سنگی را که هم اکنون به مقام ابراهیم(علیه السلام) معروف است برای پدر آورد و ابراهیم(علیه السلام) روی آن ایستاد و کعبه را ساخت.

از امام صادق(علیه السلام) نقل شده است: خداوند عزّوجل زمین را از زیر کعبه گسترش داد تا مِنی، سپس آن را از مِنی به سوی عرفات گسترانید، پس زمین از عرفات است و عرفات از مِنی است و مِنی از کعبه است. نام دیگر کعبه، بیت الله و عتیق است. از امام باقر(علیه السلام) سؤال شد چرا کعبه را عتیق نامیدند؟ فرمود: برای این که خانه ای آزاد و رها شده از مالکیّت مردم است که هیچ کس مالک آن نیست. شایان یادآوری است از نام های کعبه بیت الحرام، بیت و عتیق در قرآن کریم آمده است.

منبع: آثار اسلامی مکه و مدینه، تالیف: قائدان