حَجَرالاسود و تاریخچه آن

حجرالاسود به سنگی سیاه گویند که در رکن «اسود» یا «شرقی» نصب شده است. این سنگ، تاریخی پرفراز و نشیب دارد. روایاتی که ابن عباس و دیگران از پیامبر(صلی الله علیه وآله) نقل کرده اند دالّ بر این است که حجرالاسود و مقام ابراهیم(علیه السلام) هر دو از بهشت و از گوهرهای آن هستند و در زمین غیر از آن دو چیزی از بهشت نیست؛ اگر مشرکان، به آن دو دست نکشیده و آن را آلوده نساخته بودند هیچ دردمندی آن را مسح نمی کرد جز این که خداوند او را شفا می بخشید. همچنین از پیامبر(صلی الله علیه وآله) نقل شده است که حجرالاسود یاقوتی سفید از یاقوت های بهشت بوده و خداوند آن را به سبب گناه گناهکاران دگرگون ]سیاه [فرموده است. «ابوالولید ازرقی» از پدر بزرگش... از ابن عباس نقل می کند که رسولخدا(صلی الله علیه وآله) فرموده اند: خداوند روز قیامت حجرالاســــود را با دو چشم که به وسیله آن می بیند و زبانی که با آن سخن می گوید مبعوث می فرماید و او به سود کسانی که با حق و راستی، آن را مسح کرده اند گواهی می دهد.

در روایات آمده است: این سنگ همانند دست راست خداوند در زمین است که با بندگان خود به وسیله آن مصافحه می فرماید همان طور که شما با برادران خود دست می دهید و هر کس که محضر پیامبر(صلی الله علیه وآله) را درک نکرده باشد و به این سنگ دست بکشد، مثل آن است که با خدا و پیامبرش بیعت کرده است.

ابوالولید از محمد بن ابی عمر... از ابی سعید خدری، از امام علی(علیه السلام) نقل می کند: چون خدای عزّوجلّ آدم(علیه السلام) را بیافرید دست بر پشت او کشید و نسل او را بیرون آورد و برای ایشان مقدر فرمود که او پروردگار است و آنان بندگان، و سپس آن پیمان را در صفحه ای نوشت و این حجرالاسود دارای دو چشم و یک زبان بود، خداوند آن عهد را داخل حَجَر قرار داد و آن را در این موضع نصب کرد و فرمود روز قیامت نسبت به کسانی که با تو، به عهد خود وفا می کنند گواهی بده.

از صحابه روایت شده است که جبرئیل(علیه السلام) حجرالاسود را از بهشت فرود آورد و همین جا نصب کرد؛ مادامی که میان شما باشد خیر و نیکی همواره با شماست تا آن جا که می توانید به آن تمسّک جویید، ممکن است جبرئیل(علیه السلام) آن را همان جا برد، که آورده است. همچنین از ابن عباس نقل شده است که حجرالاسود و مقام ابراهیم(علیه السلام) همراه حضرت آدم(علیه السلام) فرود آمده اند؛ شبی که آدم(علیه السلام) هُبوط کرد، هنگام صبح آن دو را شناخت و با آنها انس گرفت. گویند ابراهیم(علیه السلام) هنگام ساختن کعبه، از کوه ابوقبیس ندایی شنید که ای ابراهیم برای تو امانتی نزد من است، ابراهیم رفت و حجرالاسود را گرفته و در رکن کعبه نصب کرد. این سنگ تاکنون چند بار از جای خود برداشته شده است. قبل از اسلام در دروان«جرهمیان، ایاد، عمالقه و خُزاعه» چندین بار برداشته و دوباره نصب گردیده است. هنگام تجدید بنای کعبه از سوی قریش-در دوران جوانی رسول خدا(صلی الله علیه وآله)- بر سر نصب آن مشاجره جدّی میان قبایل قریش پدید آمد؛ آن حضرت با یک تدبیر حساب شده حجرالاسود را نصب فرمودند؛ به این شکل از یک سو همه قبایل را در این افتخار شریک ساخته و از سوی دیگر مانع یک خونریزی حتمی شدند. پس از اسلام در بازسازی عبدالله بن زبیر و حجاج نیز این سنگ از جای برداشته شد ولی دوباره نصب گردید. در قرن سوم هجری، قرامطه نیز آن را ربوده و به شام بردند ولی یکسال طول نکشید که آن را بازگردانیده و در جای خود نصب کردند. در سال 317 ق باز قرامطه این سنگ را ربوده و در سال 339 ق آن را دوباره بازگردانیدند.

این سنگ که قریب پنجاه تکه است با بستهای فلزی و نقره ای به یکدیگر متصل و در یک قاب نقره ای قرار داده شده است. برای بوسیدن و استلام حجرالاسود روایات بی شماری نقل شده است بویژه این که پیامبر(صلی الله علیه وآله) اغلب آن را بوسیده و یا استلام می کردند. از ایشان نقل شده است دست کشیدن به آن گناهان را می ریزد؛ لذا بسیاری از صحابه برای بوسیدن و استلام آن خود را به زحمت فراوان می انداختند. روایاتی نیز از ابن عباس نقل شده است، از جمله این که: برای استلام حجر مسلمانی را آزار مده و مورد آزار هم قرار مگیر، اگر خلوت بود آن را ببوس یا بر آن دست بکش و گرنه برو.

پیامبر(صلی الله علیه وآله) در فتح مکّه و نیز حَجّةُ الوداع با چوب دستی خود، آن را از دور استلام فرمودند و دوست نداشتند مردم را از آن کنار بزنند. بسیاری از صحابه نیز پس از استلام حجر دست های خود را می بوسیدند.

منبع: آثار اسلامی مکه و مدینه، تالیف: قائدان