انشانویسی حج- مهدی طباطبایی از مشگین شهر

ربِّ اشرح لی صدری و یسِّرلی امری و احلل عقدةً من لسانی یفقهوا قولی

انشایم را با نام خدا که انسان را آفرید آنگاه پرهیزگاری و تقوایش را به او الهام کرد شروع می کنم. حج یکی ارکان دین و از ضروریات اسلام می باشد و بر هر فرد مکلفی که جامع شرایط آن باشد واجب است، و اگر آن را با اعتقاد به وجوب ترک کند مرتکب گناه کبیره شده است، و اگر اصل وجوب حج را انکار کند چنانچه به انکار رسالت برگشت کند کافر می شود.

شیخ کلینی قدس سرّه در روایت معتبری از حضرت صادق( ع ) نقل می کند: «کسی که بمیرد در حالی که حج اسلامی را انجام نداده به یهود یا نصرانیّت می میرد. مگر اینکه انجام ندادن به جهت نیاز شدیدی باشد که او را مستأصل کرده، یا بیماری و علتی که توانایی حج را از او گرفته یا ممانعت حکومت مانع انجام این فریضه الهی گردد».

با توجه به این همه اصراری که در زمینه ی حج برای مسلمانان شده، حتماً در انجام آن انسان باید عایت خاصی داشته باشد حج و تأثیر به سزایی در زندگی انسان دارد از همین رو برای انسان واجب شده است البته من چندی از این تأثیرات را در نوشته ام، آورده ام که امیدوارم مورد توجه قرار گیرد.

نوشته ام را با فرمایشی از امام خمینی(ره) شروع می کنم تا اهمیّـت حج را از دیدگاه ایشان، توصیف کنم که در وصفی زیبا بهره مندی از حج را همانند بهره مندی از قرآن دانسته اند و در این فرمایش از تأثیر حج در زندگی فردی و اجتماعی انسان سخن گفته و آن را وسیله ای برای صید گوهرهای حیات، رشد، حکمت و آزادی تلقی کرده اند، ایشان می فرمایند: «حج بسان قرآن است که همه از آن بهره مند مى شوند ولی اندیشمندان و غواصان و درد آشنایان امّت اسلامى اگر دل به دریاى معارف آن بزنند و از نزدیک شدن و فرو رفتن در احکام و سیاست هاى اجتماعى آن نترسند از صدف این دریا، گوهرهاى هدایت، رشد، حکمت و آزادگى را  بیشتر صید خواهند نمود و از زلال حکمت و معرفت آن سیراب خواهند گشت».

حج نمایشی پر شکوه، از عرصه ی نبردی سخت با نفس سرکش، و جلوه ی بی مانندی از عشق و ایثار و فداکاری، و آگاهی و مسئولیّت، و در نهایت اوج رهایی انسان موحد از همه چیز جز او، در گستره ی حیات فردی و اجتماعی است. پس حج تبلور تمام اعیاد و حقایق و ارزش های مکتب اسلام است. حال تصور کنید که این نمایش با آگاهی و بینش و شناخت دقیق مناسک و همراه با اخلاص و قصد قربت انجام پذیرد، آیا این نمایش سرنوشت افراد و جوامع اسلامی را دگرگون نمی سازد؟ آیا در چنین نمایشی نیست که فرد می تواند از گذشته ی پوچ و بی سرانجام خویش فردایی نو بسازد؟ آیا در چنین نمایشی نیست که فرد به مقام آزادی و رهایی از بند گناهان و ورود به وادی انسانیت و سعادت می رسد؟ آری این از تأثیرات حج در زندگی انسان است که خواه در زندگی فردی و خواه در زندگی اجتماعی فرد حاجی پس ار برگشتن از حج در خود این دگرگونی را حس می کند و خویشتن را در مقام والای سعادت می بیند.

پیامبر اکرم(ص) در این باره می فرمایند: «از نشانه های قبولی حج آن است که وقتی حاجی از مکه برگشت، از تمامی گناهانی که قبلاً انجام می داده اجتناب کند و دیگر گرد معصیت نگردد، پس اگر مرتکب گناه شود، حج او به خودش رد شده و مورد قبول درگاه الهی نمی باشد». همچنین حج موجب تهذیب و تزکیه ی نفس و خود سازی می شود. که فرد حاجی پس از برگشتن از حج تحولی عظیم در اعمال و کردار خود احساس می کند و از آن پس تا حد زیادی اخلاق خود را پاکیزه و طاهر می گرداند.

بار دیگر امام خمینی(ره) در فرمایشی دیگر حج را موجب نزدیکی به افق توحید و تنزیه و سرمایه ی حیات جاودانه دانسته اند و آن را برای انسان مهم تلقی کرده اند. حال اگر به حج از دیدگاه اجتماعى بنگریم و آن را یک کنگره ی بزرگ و یک اجتماع با شکوه براى رفع مشکلات و نابسامانی هاى جهان اسلام بدانیم که در آن سیاه و سفید، فقیر و غنى، مسئول و رعیت، شرقى و غربى، همه گرد هم مى آیند و اعلام حضور و وجود مى کنند، در می یابیم که حج مسلمانان را به تلاش بیشتری وادار می کند بدین گونه که وقتی مسلمانان در حج گرد هم می آیند با یکدیگر بیشتر آشنا می شوند و به مسائل و مشکلات زندگی یکدیگر بیشتر پی می برند و گام های بلندتری در زمینه ی اعتلاء و عظمت اسلام و مسلمین بر می دارند. همچنین در حج مسلمانان از همـه ی گروه ها و آییــن ها و فرهنگ ها گرد هم می آیند و همه با لباس یکسان که همان لباس سفید احرام است با هم و در کنار هم قرار می گیرند تا این را دریابند که در نظر باری تعالی هر کس با هر مقداری از سرمایه و پول و مقام و ثروتی که دارد با دیگران یکسان هست و در واقع این ثروت و پول نیست که انسان ها را از یکدیگر جدا می سازد و یکی را در مقام بالا و دیگری را در مقام پایین قرار می دهد، بلکه این میزان ایمان و تقواست که فضیلت و ارزش یک فرد را نزد خدا بالا و پایین می برد. پس فرد اگر این امر را متوجه شود دیگر ثروت را برای خود ارزش تلقی نمی کند بلکه ارزش های اخلاقی را دنبال می کند و به وسیله ی آنها برای خود شخصیت می طلبد. با توجه به آنچه تا به حال بیان شده است آثار حج را در زندگی معنوی انسان که چه فردی و چه اجتماعی باشد بررسی کردیم. حال ببینیم حج چه تأثیراتی در زندگی مادی انسان دارد:

حج موجب غنا و بی نیازی و توانگری هر فرد، و استقلال وی در امور شخصی و همچنین در زندگی اجتماعی می گردد، به گونه ای که پیامبر اکرم(ص) می فرماید: «حَجّوا تَستَغنُوا» مراسم حج را به جا بیاورید تا استغنا و بی نیازی و توانگری برای شما فراهم شود. باید دانست که روایات بسیاری تأکید بر این مطلب دارند که حج موجب غنا و توانمندی و ترک حج باعث فقر و احتیاج می شود. و می توان گفت منظور در این روایات این است که غنای فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی همه و همه در سایه ی حج است و  فقر فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی نتیجه ی ترک حج است. چون که ارتباط و اتّحاد عمل دولت های مسلمان باهم و مشاوره و آگاهی از احوال و مشکلات یکدیگر به منظور تأمین احتیاجات و دفع نقشه های دشمنان اسلام و تشریک مساعی موجب تحقق غنا و استقلال و خودکفایی و بی نیازی و توانمندی می گردد.

همچنین حضرت رسول اکرم(ص) در غدیرخم هنگام بازگشت از حج فرمودند: ای مردم حج و عمره از شعائر الهی هستند. ای مردم به زیارت خانه ی خدا بروید. هیچ اهل بیتی به حج نمی رود مگر اینکه استغنا و توانگری به دست می آورد. هیچ اهل بیتی از حج رفتن تخلف نمی کند مگر اینکه دچار فقر و تنگدستی شود. و نیز حضرت صادق(ع) فرمودند: کسی که برای انجام مراسم حج به مکه رفته باشد هرگز دچار فقر نمی شود.

من در حد توان اشاره ای کوتاه به تأثیرات حج در زندگی فردی و اجتماعی انسان کردم. اما این را می دانم که دست و فکر ناتوانم توان این را ندارد که همه ی تأثیرات حج را در این متن کوتاه بگنجاند بلکه من فقط گوشه ای از تأثیرات آنرا در این نوشته آورده ام که امیدوارم مورد پسند واقع گردد.