انشانویسی حج- علیرضا اصغری از قشلاقدشت

حج در مقایسه با برنامه های تربیتی دیگر، چون نماز و روزه، دو قید زمان و مکان را همراه دارد؛ در هر روز و هر ماه و در هر مکان و سرزمینی نمی توان اعمال حج را به جای آورد و حاجی شد. در برنامه ی تربیتی و تهذیبی«حج»، پیوند تاریخ و جغرافیای هستی را شاهدیم. به همین دلیل، حج، همانند روزه، به جای یک ماه، باید در چند روز خاص و زمان های تعیین شده انجام پذیرد. «حج»، متفاوت از نماز و روزه، فقط در مناطقی مشخص، در سرزمینی مقدس، در میعادگاه توحید، در حریم امن تاریــخ انجام می گیرد. «حج»، تطهیر وجود در اقیانوس هستی است، شرک ستیزی و وحدت جویی است، پالایش وجود و شستشوی جان و روان در باران رحمت خداوندی است. «حج»، گسستن همه زنجیرهای وابستگی، رها شدن از انانیّت ها و تشخیص ها در تمرین و تجربه ی زندگی توحیدی است. «نماز» و «روزه» برای همه ی ایمان آورندگان خداجو و رهروان طریق حق، امری است لازم، اما انجام «حج»، بیش از همه بر افراد متمکن واجب است. در نظام الهی، هر کس که امکان حضور در همایش عظیم حج را داشته باشد و بتواند از عهده ی انجام برنامه ها و هزینه های آن در نهایت سادگی برآید، مکلف به عزیمت به خانه ی امن و هجرت از خویشتن خویش به سوی خالق منّان می شود.

واقع امر این است که همواره کسانی که از تموّل وتمکّن بیشتری در زندگی شخصی و اجتماعی برخوردارند، بیش از دیگران در معرض آسیب های رفتاری و کژروی های اجتماعی قرار می گیرند. به کلامی دیگر، اگر تموّل و تمکّن با تزکیه و تهذیب همراه نباشد، می تواند زمینه ای برای تمرّد و طغیان شود. انسان متمکّن بیش از دیگران تکلیف دارد. آن کس که از نعمت های الهی نصیب بیشتری دارد، از قدرت بدنی، ظرفیت فکری و امکانات اقتصادی فوق العاده ای برخوردار است، بدون تردید می بایست احساس مسئولیت بیشتری کند و همواره با تهذیب نفس و صفای درون، در ایفای رسالت های فردی و اجتماعی توفیقات افزون تری کسب نماید. از این رو «حج» امری واجب بر انسان متمکن است تا مبادا این تمکّن و برخورداری، در زندگی اجتماعی برای آنان مایه ی تشخّص و تفاخر، خودنمایی و برتری طلبی، تمرّد و طغیان گری باشد. و «حج» برنامه ی جامعی است برای زدودن همه آفات شخصیتی و ایمن شدن در برابر محرک های شیطانی. اگر به دیده ی تامّل بر سیر مناسک و اعمال«حج» و احکام آن، از آغاز تا پایان بنگریم، به نیکی درمی یابیم که «حج» پالایش نفس از همه آسیب های روانی و کژروی های اجتماعی و پردازش و پدیدآوری شخصیتی است قابل اعتماد، مصون از هر فساد، متواضع و آرام، غالب و حاکم بر کشش های نفسانی و محرکهای اجتماعی، بی نیاز از آزمندی ها، فزون خواهی ها و به دور از نشانه های خودنمایی و برتری جویی و حاجی عبدی است صالح و آزاده، حلیم و امین در خانه و اجتماع.

حاجی، قبل از سفر، همه ی دیون شرعی و قانونی خود را باید بپردازد و تصویر روشنی از وضع مالی و تسویه حساب ها و تعهدات اخلاقی و اجتماعی خود ترسیم نماید و به خانواده و وصی خود ارائه کند؛ چرا که«حج» سفری نیست که بی توجه به وضعیت گذشته وحال و غافل از حلال ها و حرام ها، رضامندی ها و ونارضایتی های این وآن بتواند عبادتی مقبول باشد و «حاجی» صفتی نیست که به آسانی زینت بخش شخصیت هر مسافر سرزمین وحی گردد. «حاجی» شدن؛ یعنی متّصف شدن به همه فضیلت های اخلاقی و ارزش های انسانی و مصون بودن از همه رذیلت های اخلاقی و رها شدن از اسارت های نفسانی.

برای اتصّاف به وصف «حاجی» و دست یابی به چنین مقام والایی، باید زحمت ها کشید و رنج ها متحمل شد. از خود به درآمد و با خدا یکی شد. ناخالصی های وجود را در آتش عشق سوزاند و مصفّا شد. دل را از هر آنچه غیر حق است، خالی کرد و بذرهای محبت محبوب را در آن نشاند. جسم و جان را در دریای رحمت پروردگار، غسل داد و تطهیر کرد. لباسِ نشان را از جان به در آورد و با تن پوشی از «سفیدی» بی نشان شد. در برابر همه ی وسوسه ها و تمایلات درونی و کشش های نفسانی، عافیت جویی ها و راحت طلبی ها ایستادگی کرد و با ایمان استوار و توکل راسخ، نیتی خالص و انگیزه ای مقدس، لحظه ای از تلاش در عرصه های صدق و صفا و مروّت و ایثار غافل نماند.

اگر حقیقتاً به «حج» آمده ای و می خواهی به منزلت و مقام «حاجی» مفتخر شوی و نشان عزت ارزشی را درون سینه ات جای دهی، می باید تمرین و تجربه دیگری را آغاز کنی.

اساسی ترین آسیب های شخصیتی و مهم ترین آفات اخلاقی و زمینه های کژروی و انحرافات رفتاری انسان در همه ی زمانها و مکانها، ریشه در برخی ویژگیها و عقده های روانی و عدم مهار بعضی از تمایلات نفسانی دارد.

از همین روست که در طریق «حاجی شدن» و مصونیت یافتن از آسیب پذیری های روانی و اجتماعی، انسان باید آنگاه که لباس بی نشان احرام بر تن می کند و تیرگی ها را زدوده، با سپیدی همراه می شود، مقابله و مبارزه با آفت های شخصیت متعادل و متعالی را تمرین و تجربه کند، آنکه می خواهد «حاجی» شود، باید: از خودبینی و خود آرایی پرهیز کند، از راحت طلبی و عافیت جویی به دور باشد، از خودآزاری و دیگرآزاری اجتناب ورزد، از اندیشه ی تخریب و تهاجم و پرخاشگری آزاد باشد، از غلیان هوس ها و کشش های جنسی رها باشد، از تفاخر و برتری طلبی و خود بزرگ بینی مبّرا باشد، از زبان و رفتار و تظاهر و تزویر و تحقیر و توهین جدا باشد، چرا که غالب بودن این ویژگی ها در زندگی فردی و اجتماعی، اصلی ترین آفات رشد، و اساسی ترین آسیب های شخصیت انسان است. و حاجی کسی است که با تمرین وافی در وادی زدودن آفات رشد و استیلا بر کشش های نفسانی و محرک های اجتماعی و تجربه ی برادری و برابری، صفا و پاکی، مروت و ایثار، زندگی هدفمند و خدامحور، ستیز با شیاطین سرکش نفس و دشمن معنویت، انزجار و تبری جستن از مشرکان و ظالمان و طاغیان عصر، آماده ی  قربانی کردن عزیزترین هستی خویش می گردد.

«قربانی کردن» مرحله ای با شکوه از فرایند پرعظمت «حج» است.